به نظر می رسد ازدواج موقت و یا مجدد برای مرد متاهل اگر به صورت پنهانی اتفاق افتد، نوعی خیانت اخلاقی به شمار می آید، چرا که بنیان زندگی را متزلزل می کند و اعتماد را از بین می برد. از این رو با سمیه حاج اسماعیلی عضو هیئت علمی دفتر مطالعات و تحقیقات زنان در این باره گفتگویی انجام داده ایم:
چرا ازدواج موقت و یا مجدد در دین آمده است؟
فلسفه تشریع برخی از قوانین در اسلام به خاطر قضیه خاصی بوده است و سوء استفاده افراد از آن ربطی به فلسفه احکام ندارد؛ اگر ازدواج موقت نبود، مردان از راه هایی غیر شرعی نیاز خود را برآورده می کردند و حضرت علی نیز در این باره می گویند اگر عمر متعه را حرام نمی کرد تنها افرادی که ذات و سرشتشان منحرف است سراغ زنا می رفتند و این نشان دهنده آن است که افراد در صورتی که از راه مشروع نیاز هایشان را برطرف نکنند از راه غیر مشروع به برطرف کردن نیاز ها روی می آورند.
مطمئن باشید، اگر دین بحث ازدواج موقت را مطرح نمی کرد، مردان از راه غیر مشروع سراغ زن دیگر می رفتند منظور این است که دین بحث ازدواج موقت را اختراع نکرده است بلکه رفتار جنسی را قانونمند کرده است و مرد ها باید طوری تربیت شوند که از قانون سوء استفاده نکنند.
کارآیی این نوع ازدواج چیست؟
ما نمی توانیم کارایی های ازدواج موقت را نادیده بگیریم به عنوان مثال نیاز های زن دیگری که در صورت ازدواج موقت و مجدد مرد متاهل برطرف می شود یکی از کارایی های این ازدواج است.
البته ممکن است افرادی باشند که در مقطعی از زمان اینگونه ازدواج نیاز هایشان را تامین کند در نتیجه ما نمی توانیم منع مطلق کنیم و از طرفی نمی توانیم این مسئله را رها کنیم و با مسائل اخلاقی این را کنترل می کنیم.
خانم ها قضیه تعدد زوجات را از زوایه دید خود نگاه می کنند و از زاویه دید زن دیگر نگاه نمی کند چرا که این کار از دید آن کار بدی نیست و بد شدن تعدد زوجات در نگاه زنان، تقصیر مردان است. در تعدد زوجات حمایت اقتصادی و اجتماعی مطرح است در حالی که مردی ممکن است با زنی که زیباتر و جوان تر از همسر اولش است ازدواج کنند و این تنها به خاطر تنوع طلبی او است. اگر این نوع از ازدواج در محل خود استفاده شود مشکلی نخواهد داشت. مشکل جامعه ما سوء استفاده از این ازدواج است.
البته به قول شهید مطهری اصل بر تک همسری است، به گونه ای که انسان یک همسر داشته باشد و نیاز های یکدیگر را تامین کنند و اعتماد کامل و حس مالکیت کامل نسبت به یکدیگر داشته باشند. درباره ازدواج مجدد اگر در شرایط خاص از ناحیه زنانی که نیز به حمایت اقتصادی و اجتماعی دارند نگاه کنیم این قضیه برای ما حل می شود اگرچه سخت است.
قضیه نگاه به ازدواج مجدد قضیه ای فرهنگی است به طور مثال زنانی که در فرهنگ هایی که ازدواج متعدد در آن ها نرمال است، زندگی می کنند؛ این قضیه را به صورت راحت می پذیرند.
ازدواج موقت مردان چگونه در دین کنترل می شود؟
اسلام رهبانیت را نمی خواهد ترویج کند و همچنین انسان را از هوس بازی بر حذر می دارد، در روایات در بحث اخلاقیات طلاق، مردِ زواق به معنای مردی که می خواهد زن های متفاوت را مورد کام جویی قرار دهد مورد لعن خداوند قرار گرفته است.
باید به این نکته نیز در روایات توجه کرد که امام کاظم (ع) به یکی از اصحابشان می گویند تو که زن داری تو را با ازدواج موقت چه کار؟ چرا که خدا تو را با همسرت بی نیاز کرده است البته اگر کسی با وجود همسر سراغ ازدواج موقت برود نمی توانیم بگوییم کار غیر قانونی و شرعی انجام داده است اما برخی مسائل جزء اخلاقیات است و مشکل جامعه ما بی اخلاقی مرد ها است به طوری که همه چیز را می خواهد قانونی ببیند. البته این مشکل انسان مدرن است که خود را محق می بیند در حالی که اسلام راهکار های اخلاقی را کنار حقوق در نظر گرفته است در حالی که افراد به این قضیه توجه نمی کنند. آیا هر کسی هر حقی دارد باید از آن استفاده کند؟
وقتی خداوند خانواده را آنقدر مهم می داند که می گوید طلاق عرش خداوند را به لرزه در می آورد از این ناحیه می توان به ازدواج موقت و مجدد مرد متاهل نگاه کرد که این رفتار باعث می شود که کانون گرم خانواده متزلزل شود و مرد نباید از لحاظ اخلاقی چنین کاری انجام دهد و چون دین نمی تواند حکم کلی دهد به آن دلیل که ممکن است افراد به خاطر محدودیت به مشکل بر بخورند و دین منظومه ای از اخلاق و احکام است و باید کنار هم در نظر گرفته شود.
پس چرا گاهی در دین بر ازدواج موقت تاکید شده است؟
در زمان صدر اسلام هنگام جنگ ها به علت دور بودن از خانواده، پیامبر به مرد ها اجازه ازدواج موقت داد و عمر این ازدواج را به دلایل سیاسی حرام اعلام کرد که از خون تازه مسلمان ها، مسلمان به دنیا نیاید بعد از آن به علت آنکه این حکم کاملا متروک شده بود احادیثی از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) هست که به ازدواج موقت توصیه شده است که ثواب نیز دارد. شهید مطهری در کتاب نظام حقوق زن در اسلام می گوید این تشویق به علت آن بوده که این سنت متروک شده، به حاشیه نرود و در اصل این گونه نبوده است که اسلام به چنین کاری مردان را تشویق کرده باشد.
حقوق زنان در ازدواج موقت و مجدد چگونه تامین می شود؟
در ازدواج دائم حقوق زن دوم و زن اول یکسان است اما در ازدواج موقت چنین نیست. در ازدواج موقت نفقه واجب نیست.
در ازدواج موقت بحثی از حقوق زن اول مطرح نیست چون نه زن و مرد از هم ارث می برند نه نفقه زن بر مرد واجب است. در اصل زن به عنوان زوجه موقت حق خاصی ندارد که در تباین با حقوق زن اول قرار گیرد. اما در ازدواج دائم باید عدالت رعایت شود و اگر خوف این را دارد که نمی تواند عدالت را رعایت کند به یک همسر اکتفا کند و این عدالت عدالت اقتصادی است.
بیشتر حمایت های دین از زن حمایت های اخلاقی است که مرد ها آن ها را رعایت نمی کنند و ما مواجه با مردان بی اخلاقی هستیم که رعایت اخلاق نمی کنند و باعث تضییع حق زن می شوند.